به گزارش صبا، مهدی جعفری، دانش‌آموخته کارگردانی سینما از دانشگاه هنر تهران است. او با اینکه به تازگی مشغول کارگردانی نخستین فیلم سینمایی خود شده، اما در کارنامه کاری‌اش کارگردانی فیلم‌های تبلیغاتی، مستندهای صنعتی، فیلم‌های کوتاه و مستند اجتماعی مختلفی را می‌توان دید. او همچنین در زمینه فیلمبرداری صنعتی فعالیت‌هایی داشته است و خودش فیلم‌هایی در حوزه صنایع غذایی، سیم و کابل، فرش ماشینی و پرتره‌هایی را از نخبگان و کارآفرینان حوزه دانش ساخته است. جعفری در حوزه فیلمبرداری در سینمای ایران نیز فعالیت‌های زیادی داشته که از جمله آنها می‌توان به «اتوبوس شب»، «دهلیز» و «عصر یخبندان» اشاره کرد.
برای اولین سوال باید درباره تعریف فیلم‌های صنعتی پرسید؛ اساسا چه فیلم‌هایی در این حوزه قرار می‌گیرند؟
هیشه پاسخ به سوال‌هایی که در حوزه تعریف پرسیده می‌شود، سخت است و و با وجود برخی نکات هرکسی می‌تواند برداشت خودش را داشته باشد. واقعیت این است که از وقتی هنر و صنعتِ سینما پدیدار شد، جاذبه‌ای برای کشف سینما وجود داشت که همان مواجه با واقعیت دو بعدی سینما و دیدن واقعیت متحرک، زنده و جاندار روی پرده سینما بود.
مردم از کاری که جادوی سینما با واقعیت کرد به هیجان آمدند و با اینکه تعاریف مبهمی وجود دارد، اما اگر ریشه‌های سینمای صنعتی را دنبال کنیم، بعید نیست به روزهای ابتدایی کشف سینما برگردیم، چون همان زمان بود که برای لومیرها و فیلمسازان هم نسل‌شان جاذبه‌ای در مواجهه با واقعیت روی پرده وجود داشت که تماشای آن از منظر تماشاگران در زندگی روزمره اتفاق رایجی حساب نمی‌شد.
یعنی دوربین را به محل‌هایی بردند که مردم انتظار نداشتند.
بله، در نخستین تجربه‌ها دوربین را به محیط‌های صنعتی بردند و حتی نام یکی از فیلم‌های آن دوران «خروج قطار از ایستگاه» بود. آنها از چیزهایی فیلم می‌گرفتند که دیدنشان از زاویه دوربین فیلمبرداری تازگی داشت. در بررسی علت این موضوع، باید قبول کنیم مردم در یکی، دو قرن اخیر و عصر دانش به پویایی و شکوفایی رسیده‌اند و به خصوص بعد از انقلاب صنعتی سرعت و ضرباهنگ رشد در عرصه علم و صنعت خیلی شتاب گرفته است. به همین نسبت مردمی که در جوامع مخصوصا کمتر پیشرفته بودند، دانش کمتری از وقایعی که پشت صحنه صنعت رخ می‌داد، داشتند؛ یعنی نسبت به اینکه لامپ‌ها چطور روشن می‌شدند ناآگاه بودند و پیشرفت بشر در حوزه‌های مخصوصا صنعتی جذابیت‌‌های زیادی برای آنها داشت.
در این میان کاری که هنر صنعت-سینما و دوربین فیلمبرداری انجام داد، این بود که به عنوان یک نماینده از طرف مردم عادی وارد حوزه صنعت، دانش و پیشرفت‌های علمی شده و در این مسیر به عنوان اولین وظیفه گزارشی از اتفاق‌های پشت صحنه صنعت و دانش داد. در جوامع امروزی دلایل مختلفی از جمله آگاهی درباره نحوه تولید محصولات و استاندارد بودن آنها باعث شده نیاز به دانستن درباره پشت صحنه صنعت و فناوری افزایش پیدا کند.
در واقع معتقدید که عطش داشتن اطلاعات از هرچیز، می‌تواند موجب دیده شدن فیلم صنعتی شود؟
ببینید! اگر نیاز مردم به دانستن درباره جهان را نیاز ابدی و ازلی در تاریخ بدانیم، می‌توان گفت در این مقوله کسانی فیلسوف، افرادی دانشمند و افرادی نیز معمار شده‌اند، اما طبیعتا همه مردم نمی‌توانند تمام این کارها را با هم انجام دهند. با این‌حال همیشه اشتیاق کسب اطلاعات و دانستن اینکه هرچیزی چطور کار می‌کند، وجود دارد.
امروزه جهان اطراف ما در بمبارانی از تولید محصولات جدید است که مدام هم به روز می‌شود، طبیعتا برای بشر امروز و با توجه به اینکه سوال پرسیدن در ذات او نهفته است، همیشه این موضوع وجود دارد چرا چنین محصولی به وجود آمده است؟ برای چه کاری؟ و چطور؟ تمام این سوالات و نگاه‌های پرسش‌گر را مقوله‌ای به نام فیلم صنعتی و فناوری جواب می‌دهد. به همین دلیل وقتی بخواهیم بگوییم چرا فیلم صنعتی و فناوری از ابتدا به وجود آمد شاید همین دلایل پاسخگو باشند. البته دلایل دیگری مانند اینکه صنایع مختلف می‌خواستند خودشان را به عنوان یک برند به جامعه معرفی کنند و در چرخه مصرف‌گرایی جا بیفتند، بی‌تاثیر نبوده است.
فیلمسازها چقدر در این مسیر و شکل‌‌گیری فیلم‌های صنعتی تاثیر داشته‌اند؟
فکر می‌کنم تلاش فیلمسازان برای آگاه‌سازی جامعه بود که این شاخه از فیلمسازی را رونق بخشید؛ در نهایت می‌توان تعریف فیلم‌های صنعتی را این‌گونه دانست: «ارائه گزارشی دقیق از آن‌چه که پشت صحنه صنعت می‌گذرد؛ آن‌هم به مردم و جامعه عادی».
البته همه این دلایل ظاهر قضیه است، اما ریشه‌هایش به تاریخ ابداع سینما برمی‌گردد، در حقیقت به محض اینکه سیستم‌های ابتدایی فیلمبرداری در این زمینه به وجود آمد، ولع دانستن درباره همه‌چیز، فیلمسازها را مجبور کرد در این شاخه کار کنند و فیلم‌های صنعتی هرگز ترک نشدند بلکه در مسیر پویایی حرکت کردند.
یک نکته مهم درباره فیلم‌های صنعتی و فناورانه که اتفاقا کمتر به آن پرداخته می‌شود، پرداختن به «انسان» است. در واقع برخی معتقدند صنعت و تکنولوژی بدون انسان معنایی ندارد و در عین حال، بسیاری از فیلم‌های صنعتی و فناورانه به این موضوع بی‌توجه هستند. آیا می‌توان گفت که همین بی‌توجهی عاملی برای کاهش کیفیت و اثربخشی فیلم‌ها شده است؟
دقیقا صنعت بدون انسان بی‌معناست، بسیاری از فیلم‌های مستند صنعتی چگونگی رسیدن بشر امروز به صنایع را به تصویر می‌کشد. این فیلم‌ها تلاش دارند به انسان توسعه یافته نگاه کنند و ببینند که انسانِ پیشرفت کرده چطور به جایی که امروز ایستاده، رسیده است.
مستندسازان آگاه این حوزه نباید از بخش انسانی غافل شوند، چون انسان و صنعت مقوله‌های عجین شده‌ای در یکدیگر هستند. برای مثال صنعت سدسازی را در نظر بگیرید؛ در یک دوره زمانی سدهای زیاد و حتی تاریخی در کشور ساخته شد، وقتی ما برای بازدید از عملیات و کاری که در حال وقوع بود می‌رفتیم، برایمان هیجان انگیز بود اما سعی می‌کردیم از آدم‌های جزء و همه آن‌هایی که پشت صحنه این اتفاق‌های بزرگ و تاریخی حضور داشتند نیز غافل نشویم. چون فکر می‌کردیم اگر چیزی در حال ساخته شدن است، به دلیل حضور آنها و فکر و ایده‌هایی است که برای کار داشته‌اند.
با توجه به اینکه هدف فیلم مستند صنعتی ثبت یک گزارش واقعی از اتفاق مهمی در صنعت است، طبیعتا این گزارش باید شامل حال انجام‌دهندگان کار و عامل‌های انسانی آن هم شود. اینکه ما هیجان‌زده و مقهور شیء و حتی پیچیدگی سازه بشویم، باعث تک بُعدی بودن نتیجه کار می‌شود. نباید فراموش کرد دیدن ابعاد انسانی در حوزه‌های مختلف صنعت و فناوری از وظایف مستندسازهای این حوزه است.
